PARANIN YÜKSELİŞİ

Okumakta olduğum kitaplardan birinin ismi 'The Ascent Of Money' (paranın yükselişi diye çevrilebilir sanırım), yazarı Niall Ferguson.
Zeitgeist'in ikinci bölümünü seyrettikten sonra parasal sistemin nasıl işlediğini öğrenmenin dünyayı anlamak için elzem olduğuna karar verdim, bu kitabı tekrar okumaya başladım. Hem zeitgeisti (www.zeitgeistmovie.com) hem de 'The Ascent Of Money' kitabını herkese öneririm.
Kitaptan ilginç bir bölüm: bankacılık sisteminin bugünkü halini alma yoluna girmesinde önemli üç gelişme 17. yüzyılda gerçekleşmiş:
>>> AMSTERDAM 1609: 'Amsterdam Exchange Bank (Wisselbank)' açılmış. Tüccarlar bu bankaya o zamanki metal paraları (altın, gümüş vs) yatırıyorlarmış. Aralarındaki mal alışverişinin karşılığı olan ödemeler için ilk defa bu banka sayesinde fiziksel para alışverişine gerek kalmamış. Banka bir tüccarın hesabından diğerine ilgili miktarı aktarıyormuş. Ayrıca banka o zaman dolaşımda olan 14 değişik paranın birbirlerine çevrilebilmesini, yani pariteleri de oluşturmuş.
>>> STOCKHOLM 1657: 'Stockholms Banco' açılmış. Zeitgeist'ta nefretle anlatılan bankaların 'kredi yaratma' yani olmayan parayı var etme işlevleri başlamış. Bu banka yatırılan paranın belli bir oranını ayırdıktan sonra geri kalanını borç olarak dağıtıyormuş. Örneğin 100 altın yatırdığınızda bunun 20sini rezerv olarak saklayıp 80ini borç veriyormuş. Böylece ilk etapta 100 altın gerçek paradan 180 altın para yaratılmış oluyor, bu şekilde devam edildikçe miktar sürekli artıyormuş. Bu işin riski herkes yatırdığını aynı anda çekmek isterse eldeki paranın istekleri karşılayamamasıymış. Günümüz krizlerinde 'ya banka batarsa' korkusunun altında bu sistem yatıyor - bankalar merkez bankasında 'munzam karşılık' olarak Türkiye için %12 civarında bir miktar tuttuktan sonra geri kalan parayı kredi olarak dağıtabiliyorlar. Herkes parasını bir anda geri isterse - mesela ağır kriz dönemlerinde olduğu gibi - banka borçlarını ödeyemeyebiliyor. Ama bu sistem büyümeyi tetikliyor, bu yüzden günümüz kapitalist dünyası için vazgeçilmez.
>>> LONDRA 1694 : 'Bank of England' kurulmuş. İlk hedefi hükümeti savaş harcamaları için desteklemekmiş. Bu banka ilk defa yatırdığınız gerçek para karşılığında 'banknot' vermeye başlamış. Yatırdığınız altın yerine size bir kağıt veriyor, ve burada bankanın sözü oluyor: 'bu kağıt bana getirildiğinde şu kadar altın ödeyeceğim'. Siz o kağıdı başka birisine verdiğinizde otomatikman altınları o kişiye transfer etmiş oluyorsunuz. Bugünkü çek, hatta nakit paranın çok benzeri.

Tabii zeitgeistta da dediği gibi altın karşılığı sisteminin tamamen dünyadan kalkmasıyla artık elimizdeki paralar sadece birer sayıdan ibaret. Değerleri dünyadaki politik gelişmeler, oyunlar, ekonomik değişimler ile her gün değişen kağıt parçaları, hatta sadece banka hesabınızdaki sayılar!!!